1

Frédéric Célestin, Poèmes fonnkèr

Gran monmon, gran papa 1

Pou sat la fé La Rényon èk zot min, zot kor, dann tan lésklavaz.

Gran monmon

Gran monmon nout péï

            Aèl minm té dann karo zépiss, kafé, kann pou koupé, pou sharoyé

           Aèl minm té i joué maloya dann kan, pou fé viv muzik-là an segré

            Aèl minm la fé pouss son zanfan an réspé

            Aèl minm la bati sof koman inn ti kaz an boisoutol

            Aèl minm la fé roul sèrvis kabaré

            Aèl minm la toujour réspèkte son bann zansète

            Aèl minm la done lamour otour d’El

Gran papa

Gran papa nout péï

            Aou minm la gingn lo kou èk groblan

            Aou minm la fé out travay san ronflé

            Aou minm la manz la mizèr an brède lastron

            Aou minm viktime linjustise lo péï la pa kit rien po ou

            Aou minm la pri Bondié, malbar osi touléjour

            Aou minm la yinm out famiy dann tréfon out kèr

            Aou minm la toujour travay an dignité la vi

Kinm inn tipé la fine gingné,
Azot minm va fini par gingn réspé san tardé, sof koman… Réspé.
Pou Gramoun èk Madame Baba.

__________

1 - Ce poème est un hommage aux ancêtres qui ont fait La Réunion de leurs mains, leurs corps et leur sueur : esclaves et engagés.

 

 

Maloya à l’affiche 2

Kaf lé dobout
Kaf là na lo kor in Bondié
Kaf na la rokonésanse in péï

            Dann tan té i moung ali !
           20 Désanm la moun ali !

            La Négritude péïdéor
                             Aimé Césaire, Senghor, Damas, Fanon èk d’ot domi bondié konm zot minm.

Nou osi nou nana nout bann Domi Bondié, la travay plis 40 t’an po nou.
                       Isi lo tex la rant dann la mizik La Rényon an révolision i flanm partou.
                       Isi lo tex la sort sépa an fabl, an zistoir, an roman, an fonnkèr, an téat…
                       Nout bann Domi Bondié, nout bann zékrivin la fé in gabié gro travay pou nou.

Parlfèt !
              Nout manzé lé anlèr
                             Nout mizik ? Anlèr !
                                            Nout lang kozé ?

Amoin, m’vé nou viv an multiling !
Amoin, m’vé nou viv an réyoné i débrouy sanm détroi lang.
Tash manièr viv an multikolor !
Batay kont la vi an roklor.
            Nout litératur ? I fleuri jour an jour !
            Lékol ! in gran shantié !
            Nout manzé ! Partou ou i gingn manj ali.
            La télé : sof an kass lé kui sof an sobatkozé !
            La mizik tan k’ali la goute lansan Bondié !
            Nout lang dann biro ! Kréol lé là !
            Nout lang la radio ! Na son plass !
            Nout lang dann la famiy ! La pa toultan i transmète.

Maloya à l’affiche, kabar nout péï l’anlèr.

_________

2 - Ce texte signale la victoire du maloya à la Réunion (reconnu à l’UNESCO) et de la réhabilitation du Kaf (Cafres : Noirs de La Réunion et descendants d’esclaves) longtemps victimes de racisme, racisme non encore tout à fait éteint à ce jour.

 

Le cri de l’anarchie 3

          Su le mur papié journal konm dann tan lontan !
          Su le papié in tex Danyèl Waro : « pou mwin maloya ».
          In tète. In kor. Lo pié, la min, lo bra. Zidé i koul desi mon doi.
          Roulèr i atann rienk pou moin doné, moin pou moin fé valsé.
          In révoltèr èk pantalon san t-shirt.
          Inn po domyèl sof la tète k’lé tourmanté an gri, rouj, oranj, noir, blan kassé.
          Dobout par dsi roulèr, la min i souplingn, deu min ranpli zidé èk léspoir.
          I joué pi roulèr, sépa i kri an skizofréni, sépa i kri an psikoz, ousansa plito i shante èk
          la voi i sorte dann la poitrine, i anklansh le keur.
          Si la pa la maladi, alor shanté là i sorte dann kor, dann poumon, dann la poitrine,
          dann piédkèr. In gran kou d’pinsso rouj. 
          Rouj si torax, rouj si in koté zépol, rouj dann kolé.
          Rouj pou di par kèr la koulèr in parti. In parti diabolizé, mé in parti rouj la fé bonpé
          pou la Rényon. Rouj. Rouj.

           Quelle est cette gauche intellectuelle ? Cette gauche séduisante à en mourir.
           Quelle est cette gauche, cette gauche mystique et opaque pour la middle class ?

            Quelle est cette extrême gauche, à tout exagérer, même si dit quelque vérité programmatique.
            Fratrie ! Patrie ! Mondialisation ! Homogénéisation !
            Permanence de la différence inégalitaire ! Excellence de notre patience !
            La route est encore longue
            Anou départman Maxime Laope la bien di 
            « nou la rant départman, nou port pa nou plu mal ».
             Cette gauche régionale nous a portés en silence, a négocié avec endurance, n’a rien
             spolié, jamais en transe, avec une rigueur toujours de mise.
             « Gro larzan mé gro dépanse i fo i okip nout dévlopman ».
             Astèr i fo ashèv tué la mizèr ! Kraz la mizèr ! Tué le mo bezoin lasistanse !
             La fine tué pa mal, parapor sat nout bann zayeu la koni !
             La viann ? Kansa ? Kansa té i manj la viann ! Piosh pou koupe fatak, vétivèr, kann tou
             la journé, épisa kan i ariv pou manjé : dori, lo grin, sof in frikassé brède, sof in kanbar
             in konflor, inn patate douce, in maniok pou akonpagné. Ala sa minm pou manjé.
            Jordi la pi lo minm mizèr. Demoun i manj, i gingn bénié sanm dolo sho, i gingn inn ti
            lapartman pou rèst anndan, la poin pou di i viv dann shemin, i rèt vant vide.
            Merci à toi gauche salvatrice qui a gouverné notre région avec raison,
            Même si loin d’être construite est notre Maison. 

F.C. pou P.V.

________________

3 - Ce texte est un hommage à Paul Vergès, dirigeant communiste incontournable de la vie politique réunionnaise.

Batème maron, batème sakré 4

Konmsi pou lave tout lo bann péshé !
Konmsi pou ékout inn nouvèl voi !
Konmsi pou trass in nouvo shemin !
Konmsi pou gingn in bon déstin !

Oui, nou fane dolo si nout kor.
Na troi bak par déyèr pou gingn lav nout mortaj péshé !
Na dolo an poundiak pou lavé,
                                               Pou rinsé !
                                                        Pou pèrsé !
                                                                   Pou boir !
Lo kor panshé an avan, la tète l’apou garde atèr ! An réspé.

I lav lo kor !
                I lav lo kèr !
                              I lave léspri !

I lav anndan konm déor !

Dolo-là i klate si lo kor in promié kou, épisa i klak atèr !

Vèrse bak dolo-la mon Fra !

           Vide dolo là kabass la vi !

                       Mèt tousala bien prop

            Desi lo kor
                          Ansanm léspri
                                          Anndan konm déor lo kor.

Batème maron,
            Batème sakré.

___________

4 - « Batème » n’est rien de plus que « baptème » en français. L’eau, élément naturel essentiel à la vie, est à l’honneur. Baptème des marrons (esclaves en fuite dans les hauts de l’île), des spirituels avec les notions de purification du corps et de l’esprit.

 

 

 

Bon moun 5

Bon santiman, bon moun bien rékonsilié èk...            

Son jéografi

                       Son manjé

                                   Son mizik

                                               Son bann lang

                                                          Shakinn son matriss kulturel i fé ali.

Bien rékonsilié èk li-minm.

 

Pou FÉ IN PÈP AN TOUT KOULÈR

            Bien an réspé.

 

La tras lo konba pou la koz l’ankor là,

Konmsi tatoué si la poitrine.

                       Konmsi ankor niméroté dési zépol.

Lo rèv non pli la pa shapé, èk koté gosh an bulle i kontinié révé !

Li la tonm an akor èk li minm.

Regar fyèr, an fyèr batar minm.

La tète lé droite, bien pozé.

Tous les sens sont actifs

            Lo zié pou oir toudsuite, épila osi prépar toujour le demin, kèk soi le demin.

            Lo zorèy pou akoute la parol bann Gran, sat la fé nout kor, sat la fé nout léspri.

            Lo né pou santi in bon ti gato patate apo kui dann four monmon.

            La boush pou goute la lèv inn tégorine, an mièl i rant dann ron.

            La min pou toush kabas dsi zépol kan ou i anbrass ali pou di bonjour.

Na d’profane. Nad réspé. Na d’partaj.

Santiman là lé bon.

Lé gayar. Lé doss. Lé valab.

Lé lib. Lé spirituèl. Lé sakré.

______________

5 - « Bon moun » en créole signifie quelqu’un de bien. Ici le « bon moun » est enfin réconcilié avec son environnement, ses langues, son identité à facettes multiples et plurielles : le Réunionnais.

 

 

Le bonèr 6

La vi an rozamèr : fini !

            Moin lé bien.

La nuite an krié dann fénoir mon tousèl akoz la pèr : la fini !

            Moin lé anlèr !

Larg mon loto dann la foré Bélouve pou èt lib : fini !

            Mon kèr lé doss !

Ral mon frèr d’kèr dann in fotrin si santié le Col des Bœufs !

Marsh dann shemin kazi touni dann in léranse total

                       San konète ousa i sava

                                   San konète pou konbien n’tan

                                               San koz èk pèrsone !

Gingn kou d’boté dann la mashoire : i arivra pi !

                                               Mon tètfol i pèrde pu le nor !

 

Astèr
Mon janm va pédal bord’mer !

Astèr
Mon molé va shof Piton Mont Vert !

Astèr
M’alé dann la foré nout péï.

Astèr
M’alé kabar èk mon bann kabass. 

Sourir touléjour akoz in vi an nik : zordi.

Bouj inpé son kor sanm in dalon : zordi.

Ekri sat nana pou ékri : zordi.

Fé lo travay néna pou fé : zordi.

____________

6 -  Eloge du bonheur, et direction nouvelle dans l’acte militant culturel et linguistique qui a dit non à la violence physique et verbale : un bonheur enfin mis sur la route du poète.

 

 

World Man

 

World Man is a good man!
He dances alone in his bathroom all the morning.
World Man doesn’t know consumerism!
He is in the creation, and not productivity.
World man loves life, all the lives we have.
He loves music, all the music we listen.
World Man create all the time.

Il crée tout le temps le Bonheur.
L’Homme du monde a vu du pays
A bu d’autres alcools
A goûté à d’autres plats
A dormi dans d’autres bras
A marché dans d’autres rues
A lu et entendu d’autres langues
A vu d’autres montagnes
A marché dans d’autres forêts
A souffert dans quelconque désert.

L’homme du Monde
S’est brûlé sur d’autres plages
S ‘est émerveillé d’autres Dieux
S’est enrichi d’autres cultures
S’est enivré à d’autres heures
S’est senti vivant à tout moment.

 

La Rényon lé konékté èk lo Monn, … the World Man.

 

 

 

Féré 

Ce poème est accompagné d'un enregistrement 

 

Na 300 z’an Lil té an kan.

            Kan zésklav, jiska an lav

            Kan maron, jiska dann fon

            Kan zangajé jiska krévé

            Kan zafranshi, jiska san riz.

 

Zordi : Domoun mizèr

                        la fré dann kèr,

                        Békèr d’klé baro gran rouvèr

 

            Domoun anlèr,

                        la klé san kèr.

                        Fonksionèr, lo kèr an pèr...

                        Domoun anlèr la klé daa posh

                        Franksionèr la pèr lo rosh.

 

            Kan ? Kansa ? Jiskakan klan groblan...

 

Dann milié in kaskade dofé,

Lo fèr i bate la porte také

Lo fèr i bate la porte sakré

La sérur san okinn klé.

 

Nout Sièl in rien an kapab

Lavnir pou nou, sa nout réskab ;

Nout Somanké anon travay ;

An lav koman fil mouramour,

An mièl tash manièr fil lamour.

Gaingn la pé-là san mèt la pay.