Bio­bib­li­ogra­phie et présen­ta­tion par Alice-Cather­ine Carls

 

Anna Fra­jlich est née en 1942 à Kat­ta Taldyk, en Kirghizie sovié­tique. Depuis 1970 elle vit à New York. Elle est poète, cri­tique lit­téraire et con­féren­cière, et elle enseigne les langues et lit­téra­tures slaves à Colum­bia Uni­ver­si­ty (New York). Elle a pub­lié douze recueils poé­tiques, dont Aby wia­tr namalować [Pein­dre le vent] (1976), Tylko ziemia [Rien que la terre] (1979), Indi­an Sum­mer [L’été indi­en] (1982), Który las [Quelle forêt] (1986), Between Dawn and the Wind [Entre l’aube et le vent] (1991), Ogro­dem i ogrodze­niem [Le jardin et la clô­ture] (1993), Jeszcze w drodze [Tou­jours en chemin] (1994), W słońcu listopa­da [Au soleil de novem­bre] (2000), Znów szu­ka mnie wia­tr [Le vent, à nou­veau me cherche] (2001), et Łodz­ią jest i jest przys­tanią [Une bar­que et une sta­tion] (2013). Elle a été traduite en anglais, russe, français, roumain, ukrainien,et alle­mand. Longtemps inter­dite de pub­li­ca­tion en Pologne, ses poèmes ont paru dans de nom­breuses revues et antholo­gies inter­na­tionales. Depuis 2008, elle est Ambas­sadrice hon­o­raire de la ville de Szczecin. Elle a reçu de nom­breuses récom­pens­es et prix lit­téraires, dont le Prix de la Fon­da­tion Kociel­s­ki en 1981 et le Prix de la Fon­da­tion Turza­ńs­ki en 2003. Elle est Cheva­lier de l’Ordre du Mérite depuis 2002.

 

La rela­tion d’Anna Fra­jlich à l’espace, à la géo­gra­phie, et au voy­age, représente un aspect cen­tral de son oeu­vre. Née au Kirghizis­tan en 1942 de par­ents gali­ciens, elle vécut sa petite enfance dans le dénue­ment total, ain­si que le rap­porte l’historienne russe Olga Medve­do­va-Nathoo qui a retrou­vé les doc­u­ments sovié­tiques relat­ifs à la famille Fra­jlich. Sa survie tient du mir­a­cle. Puis elle grandit à Szczecin, où les autorités polon­ais­es avaient rap­a­trié en 1945 les Polon­ais des con­fins. Après des études de let­tres polon­ais­es à Varso­vie, elle dut quit­ter la Pologne lors de la cam­pagne anti-sion­iste de 1968–1969 avec son mari et son fils, qui venait de naître. Depuis, sa poésie ne cesse de pour­suiv­re les thèmes du déracin­e­ment et du retour. Ces voy­ages réels et métaphoriques, voy­ages virtuels et dans le sou­venir, ont des dimen­sions mul­ti­ples et créent des réseaux autour desquels se tis­sent sa vie et sa poésie. Le voy­age, c’est d’abord et surtout la con­science aigu­isée de l’ici et du main­tenant, et de son para­doxe de présence / absence. L’importance de l’instant vécu se rel­a­tivise par l’apport du passé. Ain­si se croisent à  Tor­bole la let­tre de Goethe du 12 sep­tem­bre 1786, le vers le Vir­gile décrivant le lac, et le poème écrit par Anna Fra­jlich le 2 mai 2003. Ain­si, lors de sa vis­ite à la salle des enfants de Yad Vashem, évoque-t-elle le sou­venir de ses cousins anéan­tis dans la Shoah. Les dis­parus ont une « légéreté du non- être » poignante, ils exis­tent dans une voix, une ombre, un écho ; cette trace en fil­igrane com­mu­nique sa dis­crète présence, sa grave légéreté au moment présent et donne une dimen­sion col­lec­tive à l’expérience indi­vidu­elle. Cette démarche per­met à Anna Fra­jlich non seule­ment de rem­plir son devoir de mémoire, mais de recréer une com­mu­nauté décimée par la Shoah. Com­mu­nauté de lieu, de sang, et de cul­tures, com­mu­nauté ouverte à la com­mu­nion avec toutes les eth­nic­ités, toutes les reli­gions, et toutes les épo­ques. Ain­si Anna Fra­jlich est-elle avant tout inter­prète au sens le plus large et le plus méta­physique. Echo d’absence, sa poésie intimiste rend l’éphémère poignant et engage le lecteur à ne nég­liger aucun mot, rythme, rime, ou ton, de cette poésie si fine et si légère. Ain­si le court épi­gramme, « Je n’ai pas le temps » nous fait-il réfléchir : « Les ours n’ont /où aller / on leur a pris forêts, tail­lis, ruch­es / les vau­tours tournoient sur les fumiers / les ours rôdent autour d’eux /… / occupée de mon fumi­er / je n’ai pas non plus le temps / de chercher la forêt. »

 

L’enracinement est essen­tiel, exis­ten­tiel. Il témoigne de la vie qui reprend ses droits. L’enracinement dans les villes, notam­ment New York, per­met de bâtir une nou­velle iden­tité, mais il n’efface ni la nos­tal­gie des lieux per­dus, ni leur sou­venir; il devient allégeance mul­ti­ple. Les villes et les lieux ne sont pas lim­ités à l’architecture des pier­res, mais s’étendent à l’architecture humaine: moments partagés, vignettes, scènes quo­ti­di­ennes entre­vues, odeurs, saveurs et couleurs, dressent, entrelacées avec des visions du passé, un tableau vivant, cha­toy­ant, qui per­met à Anna Fra­jlich de se trou­ver mal­gré l’exil, de bâtir un ordre de vie nou­veau dans lequel se côtoient humour et souf­france, beauté et cru­auté, avec un rien de sur­réal­isme. Ain­si New York, ville d’ancrage, ville aimée, mys­tique, cru­ci­fiée comme ses ponts, ville souf­frante et con­va­les­cente, devient-elle la ville du départ et du retour, « bar­que et sta­tion» qui vogue au gré des sen­ti­ments et de la mémoire. Ain­si la Cal­i­fornie dis­paraît-elle des cartes après la mort d’une per­son­ne amie qui y habitait. Les lieux devi­en­nent eux aus­si des endroits fab­uleux, des réseaux qui relient deux con­ti­nents et autour desquels se dessi­nent les deux épo­ques de la vie d’Anna Fra­jlich. Sur ces réseaux fig­urent les lieux et non-lieux de l’exil, le par­adis per­du, l’Arcadie orig­inelle, et les étapes d’une quête con­tin­uelle entre l’ancien et le nouveau.

 

Les poèmes présen­tés ci-dessous sont traduits avec la gra­cieuse per­mis­sion de l’auteur et provi­en­nent de plusieurs recueils : Indi­an Sum­mer, Który las [Quelle forêt], Ogro­dem i ogrodze­niem [Le jardin et la clô­ture], et surtout Łodz­ią jest i jest przys­tanią [Une bar­que et une sta­tion]. Ils représen­tent trente ans de la péri­ode créa­trice d’Anna Fra­jlich, depuis ses débuts aux Etats-Unis, jusqu’à aujourd’hui.

 

En français, un vol­ume est disponible aux Edi­tions Editinter :

 

Le Vent, à nou­veau me cherche (2012)

 

Site web d’Anna Fra­jlich : http://www.annafrajlich.com/

 

Bio-bib­li­ografia i wprowadze­nie przez Alice-Cather­ine Carls

Anna Fra­jlich urodz­iła się w 1942 roku w Kat­tatałdyk w sowieck­iej Kir­gizji. Od 1970 roku miesz­ka w Nowym Jorku. Anna Fra­jlich jest poet­ką, kry­tykiem lit­er­ackim i prele­gen­tką; wykła­da też języ­ki i lit­er­aturę słowiańską na Uni­w­er­syte­cie Colum­bia (Nowy Jork). Opub­likowała dwanaś­cie zbiorów wier­szy, między inny­mi Aby wia­tr namalować (1976), Tylko ziemia (1979), Indi­an Sum­mer [Babie lato] (1982), Który las (1986), Between Dawn and the Wind [Pomiędzy świtem a wia­trem] (1991), Ogro­dem i ogrodze­niem (1993), Jeszcze w drodze (1994), W słońcu listopa­da (2000), Znów szu­ka mnie wia­tr (2001), i Łodz­ią jest i jest przys­tanią (2013). Jej utwory zostały przetłu­mac­zone na ang­iel­s­ki, rosyjs­ki, fran­cus­ki, rumuńs­ki, ukraińs­ki i niemiec­ki. Jej wier­sze, których pub­likac­ja przez dłu­gi czas była zabro­niona w Polsce, ukaza­ły się w licznych cza­sopis­mach i między­nar­o­dowych antolo­giach. Od 2008 roku Anna Fra­jlich jest hon­orowym Ambasadorem Szczeci­na. Otrzy­mała ona liczne wyróżnienia i nagrody lit­er­ack­ie, między inny­mi Nagrodę Fun­dacji im. Koś­ciel­s­kich w 1981 roku i Nagrodę Fun­dacji Turza­ńs­kich w 2003. Od 2002 roku jest Kawalerem Orderu Zasługi.

Związek Anny Fra­jlich z przestrzenią, geografią, i podróżą stanowi cen­tral­ny aspekt jej twór­c­zoś­ci. Jej rodz­ice pochodzili z Gal­icji; urod­zona w Kir­gis­tanie w 1942 roku, przeżyła wczesne dziecińst­wo w całkow­itym ubóst­wie, jak donosi rosyjs­ka his­to­rycz­ka Olga Medvede­va-Nathoo, która odnalazła sowieck­ie doku­men­ty doty­czące rodziny Fra­jlich. Jej przeży­cie graniczyło z cud­em. Później Anna Fra­jlich wychowywała się w Szczecinie, gdzie rząd pol­s­ki prze­siedlił Polaków z kresów w 1945 roku. Po ukończe­niu studiów polonisty­ki w Warsza­w­ie, wraz z mężem i nowo nar­o­d­zonym synem musi­ała opuś­cić Pol­skę pod­czas kam­panii anty­semick­iej 1968–69 roku. Od tego cza­su jej poez­ja kon­tynu­u­je tem­atykę prze­siedle­nia i powro­tu. Te podróże prawdzi­we i metaforyczne, podróże wirtu­alne i w pamię­ci, są wielowymi­arowe i tworzą sieci, wokół których przeplata­ją się jej życie i jej poez­ja.  Podróż to przede wszys­tkim zaostr­zona świado­mość tu i ter­az, oraz jej paradok­su obec­noś­ci / nieobec­noś­ci. Znacze­nie momen­tu przeżytego relaty­wiz­u­je się przez udzi­ał przeszłoś­ci. I tak mija­ją się w Tor­bole list Goethego z 12-go wrześ­nia 1786 roku, wer­set Wir­giliusza opisu­ją­cy jezioro, i wier­sz napisany przez Annę Fra­jlich 2‑go maja 2003 roku. I tak, pod­czas wiz­y­ty w sali dziecięcej Yad Vashem, przy­wołu­je ona wspom­nienia kuzynów, którzy zginęli w Holokauś­cie. Zaginieni posi­ada­ją dotk­li­wą „lekkość nieby­tu”; ist­nieją w głosie, w cie­niu, w echu. Ten ślad znaku wod­nego komu­niku­je swą dyskret­ną obec­ność, swą ciążącą lekkość w chwili obec­nej, i nada­je kolek­ty­wny wymi­ar indy­wid­u­al­ne­mu doświad­cze­niu.  Takie pode­jś­cie pozwala Annie Fra­jlich nie tylko wypełnić jej obow­iązek pamię­ci, ale też odt­worzyć społeczność zdziesiątkowaną przez Holokaust. Społeczność miejs­ca, krwi, i kul­tur; społeczność otwartą na wspól­notę ze wszys­tki­mi gru­pa­mi etniczny­mi, wszys­tki­mi reli­gia­mi, i wszys­tki­mi epoka­mi. I tak Anna Fra­jlich jest przede wszys­tkim inter­pre­ta­torem, w najsz­er­szym i najbardziej metafizy­cznym sen­sie tego słowa. Echo nieobec­noś­ci, jej intym­na poez­ja przemienia to, co efe­meryczne w chwyta­jące za serce, i angażu­je czytel­ni­ka by nie zanied­bał żad­nego słowa, ryt­mu, rymu, czy tonu, tej poezji tak delikat­nej i tak lekkiej. W ten sposób krót­ki epi­gram „Nie mam cza­su” nakła­nia nas do reflek­sji: „ Nie mają dokąd/ pójść niedźwiedzie/  zabrakło lasu, boru, bar­ci / sępy nad śmiet­nika­mi krążą / do nich skrada­ją się niedźwiedzie / … /i ja zaję­ta swym śmiet­nikiem / też nie mam cza­su / szukać lasu.”

Zapuszczanie korzeni jest konieczne, egzys­tenc­jalne. Jest ono świad­kiem życia, które odbiera z powrotem swo­je prawa. Zapuszczanie korzeni w mias­tach, przede wszys­tkim w Nowym Jorku, pozwala zbu­dować nową tożsamość, ale nie wymazu­je ono ani nos­tal­gii za utra­cony­mi miejs­ca­mi, ani ich pamię­ci; sta­je się ono wieloskład­nikową lojal­noś­cią. Mias­ta i miejs­ca nie są ogranic­zone do architek­tu­ry kamieni, lecz roz­cią­ga­ją się do architek­tu­ry ludzkiej: wspól­nych momen­tów, wini­etek, migawek scen z życia codzi­en­nego, zapachów, smaków i kolorów, przepla­tanych z wiz­ja­mi przeszłoś­ci, obraz żywy, połysku­ją­cy, pozwala­ją­cy Annie Fra­jlich odnaleźć się pomi­mo wyg­na­nia, zbu­dować porządek nowego życia, w którym mija­ją się humor i cier­pi­e­nie, pię­kno i okru­cieńst­wo, z odrobiną sur­re­al­iz­mu. I tak Nowy Jork, mias­to zakotwiczenia, mias­to ukochane, misty­czne, ukrzyżowane jak jego mosty, mias­to cier­piące i zdrowiejące, sta­je się miastem ode­jś­cia i powro­tu, „łodz­ią i przys­tanią”, która dry­fu­je na łasce uczuć i pamię­ci. I tak Kali­for­nia zni­ka z map po śmier­ci przy­ja­ciela, który tam mieszkał.  Także miejs­ca sta­ją się fan­tasty­czny­mi lokaliza­c­ja­mi, sieci­a­mi, które łączą dwa kon­ty­nen­ty, i wokół których rysu­ją się dwie epo­ki życia Anny Fra­jlich. Na tych sieci­ach fig­u­ru­ją miejs­ca i nie-miejs­ca wyg­na­nia, raj utra­cony, pier­wot­na Arka­dia, i etapy nieustaw­icznego poszuki­wa­nia między starym a nowym.

Poniżej przed­staw­ione wier­sze zostały przetłu­mac­zone za uprze­jmą zgodą autor­ki i pochodzą z kilku zbiorów: Indi­an Sum­mer, Który las, Ogro­dem i ogrodze­niem, i przede wszys­tkim Łodz­ią jest i jest przys­tanią. Reprezen­tu­ją one trzy­dzieś­ci lat z okre­su twór­c­zoś­ci Anny Fra­jlich, od jej początków w Stanach Zjed­noc­zonych do dnia dzisiejszego.

Zbiór w języku fran­cuskim dostęp­ny jest w Edi­tions Editinter:

Le vent, à nou­veau me cherche  [Znów szu­ka mnie wia­tr] (2012)

Strona inter­ne­towa Anny Fra­jlich: http://www.annafrajlich.com/

Przekłan wstępu na język pol­s­ki Joan­na Caytas

image_pdfimage_print
mm

Martine Morillon-Carreau

Mar­tine Moril­lon-Car­reau est née à Nantes en 1948. Après des études de droit elle part vivre aux Antilles pen­dant 8 ans. Rev­enue à Nantes en 1978, elle y a enseigné en tant qu’a­grégée de let­tres jusqu’en 2008. Elle est prési­dente de Poésie sur tout et rédac­trice de la revue 7 à dire et col­lab­o­ra­trice des édi­tions Sac à mots.